Nizami Gencevi haqqinda melumat
Nizami Gencevi haqqinda melumat ilə tanış olaq.
Türk dünyasının ən böyük şairlərindən olan Nizami 1141-ci ildə Gəncədə anadan olub. Əsl adı Cəmaləddin Ebu Muhammed İlyas bin Yusufdur. Fars şairi kimi dünyaya tanıdılan Nizami doğma şəhəri Gəncəyə olan sevgisini xüsusilə öz əsərlərində ifadə edib.
O, “Leyla və Məcnun”u məsnəvi formasında ilk yazanlardan olub. Bütün şeir fars dilində yazılmışdır. Həmsə (Xəmsə) və ya Beş cəvahirat (Pənc Gənc) adlı əsərləri ilə məşhurdur.
Hələ sağlığında şöhrət qazanan Nizami ən mühüm əsərlərini “Həmsə” adı altında toplayıb. Həmsə, Nizaminin 1177-ci ildə yazdığı “Sirlər Xəzinəsi”, 1180-ci ildə yazılmış “Hüsrev və Şirin”, 1188-ci ildə yazılmış “Leyla və Məcnun”, 1196-cı ildə yazılmış “Yeddi gözəl” və “İskəndərnamə” adlı məsnəvilər var.
Gəncəli Nizaminin dəyərli əsərləri ondan sonra gələn böyük şair və mütəfəkkirlərə də öz təsirini göstərmişdir. Nizaminin “Həmsə” əsərində bəhs etdiyi mövzular daha sonra Sədi Şirazinin “Bostan”, Mövlana Cəlaləddin-i Ruminin “Məsnəvi”, Əmir Hüsrev Dəhləvinin “Həmsə” və Arif Ərdəbilinin “Fərhadnamə”sində işlənmişdir. Caminin “Həmsəl”i, Məhəmməd Füzulinin “Leyla və Məcnun”u.
Nizami öz əsərlərində ədalətsizliyə nifrətini ifadə etmişdir. İnsana, insanlığa yüksək dəyər verib. Sevgini, azadlığı və peşəni tərənnüm etdi. Vətən, torpaq, həyat kimi məfhumları ilahiləşdirmişdir. Həyatın mənasını insana, insanlığa hörmətdə görən mütəfəkkir şair Nizami öz əsərlərində türk deyimlərindən, atalar sözlərindən bol-bol istifadə etmişdir.
Avropalı tədqiqatçılar Nizaminin əsərləri ilə XVII əsrdən maraqlanmağa başlamış, əvvəlcə fransız d’Erbelo, sonra isə Hammer Purqştal Nizami haqqında məlumatlandırıcı məqalələr yazmışlar. Sonralar o, bir çox qərb Nizaminin, xüsusilə V.Baherin, Eduard Braun, M.Hautsta, R.Levi, Rıpka və Arberrinin əsərlərini tərcümə etmiş, onlar haqqında məqalələr dərc etdirmişdir.
Əsərlərinin əhəmiyyətli hissəsini dövrün cərəyanına uyğun və Şah Əhistanın istəyi ilə fars dilində yazan Nizami İran ədəbiyyatına da böyük təsir göstərmişdir. Əsərləri rus dilinə də tərcümə olunan Nizamini türk dünyası Mehmet Emin Rəsulzadənin “Azərbaycan şairi Nizami” (Ankara-1951) əsəri ilə tanıdı.
Nizami 1209-cu ildə doğulduğu Gəncədə vəfat etmiş və orada dəfn edilmişdir.
Sirlər Xəzinəsi (Məxzənül-Əsrar; 1176): Ərzincanda Mangucaklardan Bəhmənşah bin Davuda hədiyyə edilmişdir.
Yeddi gözəl (Həft Paykar): Sasanilər sülaləsindən olan V Bəhram və onun xanımları haqqında şeir.
Leyla və Məcnun (Layla o Məcunun; 1181): Şirvanşah Axsitanın əmri ilə yazılmışdır.
Xosrov və Şirin (Xüsrəv o Şirin; 1177 – 1181): Sasanilər sülaləsindən I Xosrovla şahzadəsi Şirin arasındakı sevgi münasibəti haqqında şeir. İldənizlilərin hökmdarı Cahanşah Pəhləvan və Səlcuqların son sultanı Kızıl Alslan III. Tuğrul bəyə təriflər yazılıb.
İskəndərnamə (İskəndər Nama): “Şərəfnamə” (Şərəf Nama; 1196-1200) və “İkbalnamə” (İqbal Nama 1200-ölüm) adlı iki hissədən ibarət olan və “İskəndər Zülkarneyn”in həyatından bəhs edən şeir.